نامه بیست وپنجم فراز سیزدهم

بخشى از وصيّت و سفارش اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) است كه آن را براى كسانى كه بر امر صدقات مى‌گماشت، مى‌نوشت:

«تا چون به اذن خدا نزد ما مى‌رسند، فربه باشند و مغز استخوانشان پر باشد و رنجور و خسته نباشد، تا آن‌ها را مطابق كتاب خدا و سنّت پيامبرش (صلّى اللّه عليه و آله) قسمت كنيم كه به راستى، عمل به اين دستورها، باعث پاداش بزرگتر براى تو و نزديكتر براى هدايت تو خواهد بود، اگر اراده خدا به اين امر تعلّق گرفته باشد».

(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، صص517 و 518)

بخشی از سفارش آن حضرت (علیه‌السلام) که به مأموران جمع آوری زکات می‌نوشت:

«تا به خواست خدا تندرست و پروار به ما برسند نه کوفته و نزار، تا آن‌ها را بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبرش (صلى الله عليه و آله) قسمت کنیم؛ زیرا که این کار پاداش تو را افزون‌تر می‌کند و تو را به رشد و هدایت نزدیک‌تر می‌سازد، ان‌شاءالله».

(نهج البلاغه، ترجمه حسین استاد ولی، ص382)

دستور العمل امام (علیه‌السلام) به‌مأموران جمع‌آوری مالیات در سال 36 هجری:

(در این نامه، امام (علیه‌السلام) در مورد جمع‌آوری زکات ابتدا به‌مأموران خود توصیه می‌کند که رعایت تقوا و نیت خالص، و پرهیز از تهدید و گرفتن زکات بیش از حد از کسی را از یاد نبرند و اینکه در برخورد اول با مردم با نهایت محبت و مهربانی و ادب رفتار کنند. سپس در مورد چگونگی اخراج حق الهی از حق مردم توضیح می‌دهد، و در نهایت در مورد حقوق حیواناتی که به‌عنوان زکات گرفته می‌شوند رعایت حق آن‌ها را سفارش می‌فرماید.)

«تا آن‌گاه که باذن الله بر ما وارد شوند، فربه و سرحال باشند، نه خسته و کوفته، تا آن‌ها را مطابق رهنمود قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) تقسیم کنیم. حال اگر این‌گونه عمل کنی پاداش تو عظیم‌تر و به‌هدایت و رشد نزدیک‌تر خواهد بود. ان‌شاءالله».

(نهج البلاغه ترجمه روان با شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص545)

از وصيّت‌هاى آن حضرت (عليه‌السلام) است كه راه گرفتن و جمع‌آورى زكات را و مهربانى با كساني را كه زكات مى‌پردازند، نشان مى‌دهد و آزار نرساندن به شترهایى كه بابت زكات گرفته مي‌شود. ایشان این سفارش را براى كسي كه متصدّى جمع‌آورى زكوات قرار مى‌داد، مى‌نوشت:

«تا اينكه به‌اذن و فرمان خدا فربه و استخوان‌دار پر مغز نزد ما بيايند نه رنجيده و خسته گرديده تا آن‌ها را به‌دستور كتاب خدا (قرآن كريم) و روش پيغمبرش (صلّى اللَّه عليه و آله) (بين مستحقّين) تقسيم و پخش نماييم، پس آنچه گذشت براى پاداش تو (از خدا) بسيار شايان و براى هدايت و رستگاريت بسيار زيبنده است، اگر خدا بخواهد».

(ترجمه و شرح نهج البلاغه، فيض الإسلام، ج‌5، ص883)

از توصيه‌هاى آن حضرت (عليه‌السلام) به كسى كه براى جمع‌آورى صدقات مى‌گمارد:

حقوق حيوانات از ديدگاه امام على (عليه‌السلام)

«باشد كه ـ به اذن خداوند ـ آن حيوانات را نه فرسوده و رنجور كه پروار و فربه به ما برساند و ما آن‌ها را بر اساس سنّت پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌و‏آله) در راه بى‌نيازكردن فقرا و ساير مصالح و مصارف تقسيم كنيم؛ زيرا دستوراتى كه به تو دادم اگر انجام دهى پاداشت افزون‌تر و راه‌يافتگى‌ات بيشتر خواهد بود، إن شاء اللّه‌».

(ترجمۀ توضيح نهج البلاغه، آیت الله سید محمد شیرازی، ج4، ص24)

از سفارش‌هاى حضرت (علیه‌السلام) كه براى متصديان جمع‌آورى زكات و صدقات مى‌نوشت:

«چند نكته بر جسته در اين سفارشنامه وجود دارد كه به ذكر آنها مى‌پردازيم:

...

10_ آخرين نكته سفارش به رعايت حال حيوانات فرموده است كه نماينده‌اش به امينى كه براى حفظ آن‌ها مامور كرده بگويد: ميان ناقه و بچه‌اش فاصله ايجاد نكند و تمام شيرش را ندوشد، زيرا اين دو عمل به طفل زيان وارد مى‌كند، زياده از حدّ از او سوارى نگيرد و چنان نباشد كه زحمتها را منحصر به يكى كند و بقيه را معاف دارد زيرا اين كار بسيار ضرر دارد اما رعايت حد اعتدال ضرر سوارى را كاهش مى‌دهد و حكايت از مهربانى طبيعى مى‌كند و همچنين استراحت دادن به حيوان خسته و آسان گرفتن بر زخمى و سم ساييده و لنگ لازم است، و نيز دستور مى‌دهد كه در مسير راه آن‌ها را به علفزارها و محل آب داخل كند و در ساعتهاى آسايش به آنها فرصت تنفس و استراحت دهد تا وقتى كه به محل معين رسيدند چاق و سر حال باشند و در باره هدف از اين امر و نهى‌ها مى‌فرمايد: تا اين كه آنها را بر طبق كتاب خدا و روش پيامبرش تقسيم كنيم، اين مطلب با اين كه از وضع و حال آن حضرت، براى هر كسى معلوم و مشخص است اما چون در رعايت حال اين حيوانات سفارش زياد فرمود، ممكن است براى برخى اوهام فاسده، اين تصور پيدا شود كه شايد به سبب غرض شخصى كه نفعش به خودش مى‌رسد، و بر خلاف كتاب خدا و سنت پيامبر است اين همه اصرار دارد، لذا فرموده است: طبق كتاب خدا و سنت پيامبر تقسيم كنيم، و سپس نماينده خود را تشويق كرده است به اين كه اين اعمال پاداش او را نزد خداوند زياد مى‌كند و هدايت و رشد او را به راه خداوند نزديكتر مى‌كند. اين كه پاداش وى را مى‌افزايد به دليل آن است كه اين كارها مشقّت و رنج او را زياد مى‌كند و زيادى مشقت باعث زيادى اجر و مزد مى‌باشد، و اين كه رشد و هدايتش را نزديكتر مى‌كند به اين سبب است كه در اين امر به دنبال امام رفته و پيروى از هدايت و ارشاد او كرده است كه در قبل آگاهى از آن نداشت. توفيق از خداوند است».

(ترجمة‌ شرح‌ نهج‌البلاغه، ابن‌ميثم، ج 4، ص715)

سمین و فربه‌ها.[1]

پروار و چاق‌ها.[2]

خسته‌ها.[3]

به زحمت افتاده‌ها.[4]

اینکه تقسیم کنیم.[5]

هدايت، نجات، صلاح و كمال.[6]‌

«رُشْد» هدایت به خیر و صلاح[7] و خلاف «غَیّ؛ هلاکت و گمراهی» است[8] همچنین به‌معنای استقامت در راه[9] حق‌ علی‌رغم سختی آن، است.[10] «رُشْد» در مورد هر آنچه ستوده شود و از آن خشنودی حاصل شود، کاربرد دارد همانطور که «غَیّ» در آنچه ناپسند است و افراد را به خشم می‌آورد، به‌کار می‌رود.[11]

خدای متعال می‌فرماید:

«عَلی أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً»[12] «رُشْد» در امثال اینجا به معنای استقامت در دین است.[13]

و همچنین می‌فرماید:

«إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً يَهْدِي إِلَى‌ الرُّشْدِ؛ ما قرآنى عجيب شنيديم كه به صلاح و نجات هدايت می‌كرد».[14]

همچنین می‌فرماید:

«فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛ پس [آنان‌] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند.»[15]

«رُشْد» در اصطلاح عنایتی الهی است که انسان را در مسیر حرکت صحیح نیرومند، و در مسیر نادرست کند می‌کند؛ در بسیاری از موارد خدای متعال برای «رُشْد» فرد، او را در تصمیمش، نیرومند می‌کند یا آن تصمیم را می‌گسلد.[16]