نامه بیست و هشتم فراز بیستم

ترجمه‌ها

شروح

واژه شناسی

واژه کاوی

نکته‌ها و پیام‌ها

1. معاویه اگر چه به یاری عثمان تظاهر می‌کرد، اما در واقع به‌دنبال آن بود که وی را از سر راه بردارد تا حکومت را به‌طور کامل در دست بگیرد. حضرت (علیه‌السلام) با این سخن، پرده از نفاق معاویه برمی‌دارند. (كَلَّا وَ اللَّهِ لَ قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَ الْقائِلِينَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنا وَ لا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا)

2. امامان معصوم (علیهم‌السلام) و قرآن دو ثقل جدایی ناپذیرند؛ ائمه (علیهم‌السلام) در موارد متعددی در سخنان خود به آیات قرآن استشهاد یا استدلال می‌کردند.

3. زمانی‌که نقد سازنده و صادقانه است، بیان آن لازم و ضروری است و نباید از مواضع صحیح کوتاه آمد و عذر خواست. (وَ مَا كُنْتُ لِأَعْتَذِرَ)

4. نفس را باید به‌گونه‌ای پروراند که در دفاع از حق، قوی و توانمند باشد و در گفتار و رفتار با شجاعت از حق دفاع کند. (أَنْقِمُ)

5. در بیان حق، نه باید سست بود و نه ناتوان. (أَنِّي كُنْتُ أَنْقِمُ)

6. یکی از نکات مهم در زندگی، بررسی هر چیز در جایگاه خود است.

7. امام (علیه‌السلام) در مقام بیان حقیقت، از نقد عثمان و شیوه حکومتی او ابایی ندارد؛ اما با این حال به هنگام نیاز، او را با ارائه راه صحیح یاری می‌کند. (أَنِّي كُنْتُ أَنْقِمُ)

8. در نقد باید اندیشۀ طرف، مورد خطاب قرار بگیرد نه شخصیت او. (أَنِّي كُنْتُ أَنْقِمُ)

9. هر سرزنش‌شده‌ای گنه‌کار نیست. (رُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ)

10. نقد از دیگری باید با بررسی دقیق موضوع صورت بگیرد؛ ناقد باید بکوشد تحت تأثیر عوامل خارجی مانند فشار محیط یا قال و قیل دیگران قرار نگیرد. (رُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ)

11. معاویه فردی بود که برای توجیه کار خود به مولا تهمت می‌زد تا از این طریق، خیرخواهی ایشان را وارونه جلوه دهد. (قَدْ يَسْتَفِيدُ الظِّنَّة الْمُتَنَصِّحُ)

12. اراده و خواسته هر فرد زندگی او را جهت‌دهی می‌کند. (أَرَدْتُ‌)

13. انتظار هرکس از خود، باید به‌اندازۀ توانایی‌اش باشد. (مَا اسْتَطَعْتُ)

14. شخص برای رسیدن به هدفش نیازمند عنایات الهی و توجهات معصومین (علیهم‌السلام) است و نباید به توانایی‌های خود بسنده کند. (ما تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللَّهِ)

15. عقیده به معاد سبب کمتر شدن اشتباهات شخص می‌شود. (إِلَيْهِ أُنِيبُ)

ضرب‌المثل

رُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ (بسا سرزنش‌شده‌ای که که گناهی بر او نیست):

جُرم از طرف غیر و عقوبت بر من!

این ضرب‌المثل در مورد دو گروه استفاده می‌شود:

1. فردی که کاري را انجام نداده، اما به انجام آن متهم است.

2. فردی که کاری را بجا انجام داده؛ اما دیگران چون از حقیقت کار او بی‌اطلاعند، از او بدگویی می‌کنند.[23]

مطلب دربارۀ انتقادهای حضرت (علیه‌السلام)، در مقابل بدعت‌های عثمان است و خطاب به‌معاویه می‌فرماید: این انتقادها، از باب ارشاد و راهنمایی او بود و اگر کسی این‌ها را گناه بداند و مرا به‌این‌دلیل سرزنش نماید (در خون عثمان شریک بداند)، مصداق این ضرب‌المثل خواهد بود.[24]



وَ قَدْ يَسْتَفِيدُ الظِّنَّة الْمُتَنَصِّحُ‌ (گاهی نصیحت‌گر، مورد بدگمانی واقع می‌شود):

خاک غم، در چشم چوپان می‌کنند.

عبارت فوق، درحقیقت مصراع دوم از بیت زیر و شاعر آن نامعلوم است.

و كم سقت من آثاركم من نصيحة وَ قَدْ يَسْتَفِيدُ الظِّنَّة الْمُتَنَصِّحُ‌

چه‌بسیار اندرز، که به شما گوشزد نموده‌ام؛ و گاهی کسی‌که بسیار پند می‌دهد، مورد بدگمانی قرار می‌گیرد. [25]

شعر

رُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ:

متنبّی این مضمون را چنین سروده است:

وجرم جره سفهاء قوم فحل بغير جارمه العذاب[26]

چه‌بسا گناهی که آن را نابخردان قوم کرده‌اند، ولی شکنجه‌اش به بی‌گناه رسیده است.



احنف در بیتی این مثل را چنین آورده:

فلا تلم المرء فی شأنه فرب ملوم و لم یذنب[27]

آدمی را در کارش سرزنش نکن، بسا سرزنش‌شده‌ای که گناهی نکرده است.



صائب می‌گوید:

بی‌گناه، کم‌گناهی نیست، در دیوان عشق یوسف از دامان پاک، به‌زندان رفته است[28]



فارغ تبریزی، گفته است:

جرم از طرف غیر و عقوبت، بر من گویی سرِانگشت ندامت زدگانم[29]



ضرب‌المثل «گرگ دهن‌آلوده و یوسف ندریده»، نیز از همین باب است.[30]







وَ قَدْ يَسْتَفِيدُ الظِّنَّة الْمُتَنَصِّحُ‌:

در این مورد نظامی می‌گوید:

در گل شوره دانه افشانی بر نیارد مگر پشیمانی[31]



مولوی می‌گوید:

نوحه‌گر گوید حدیث سوزناک لیک کو سوز دل و دامان چاک؟[32]



و در جای دیگر می‌گوید:

پند گفتن با جهول خوابناک تخم افکندن بود در شوره خاک[33]



و باز از مولوی است:

گفت چون از جد و پندم وز جدال در دل او بیش می‌زاید خیال‌

پس ره پند و نصیحت بسته شد امر «أعرض عنهم» پیوسته شد[34]



و سعدی چنین می‌گوید:

گوینده را چه‌غم، که نصیحت قبول نیست گر نامه رد کنند، گناه رسول نیست[35]

همچنین می‌گوید:

فهم سخن چون نکند مستمع قوت طبع از متکلم مجوی

فسحت میدان ارادت بیار تا بزند مرد سخنگوی، گوی[36]



صائب نیز گفته است:

دل، سخت چو گردید، نصیحت نپذیرد سنگ از قدم راهروان، نقش نگیرد[37]