نامه نهم فراز دوم

دنباله نامه‌ای است از اميرالمومنين (علیه السلام)به معاويه:

«پس خداوند برای ما چنين مقدر فرمود که از حوزه شريعت بر حق او دفاع کنيم، و برای حفظ و حرمت شريعت او بايستيم.»

(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، ص501)

از یک نامه آن حضرت (علیه السلام) به معاویه هنگامی که معاویه از آن حضرت (علیه السلام) خواست که قاتلان عثمان را به او بسپارد:

«اما خداوند از ما خواست که از حوزه دین او دفاع کنیم و از پشت سنگر حریم و حرمت‌های او تیر بیفکینم.»

(نهج البلاغه ترجمه حسین استاد ولی، ص368)

نامه به معاویه که توسط ابومسلم در سال 36 هجری به او ارسال کرد:

(امام (علیه السلام) در این خطبه خطاب به معاویه اولاً اشاره دارد که عده زیادی از قریش کمر به قتل پیامبر (صلی الله علیه و آله) بستند و خداوند او را حفظ کرد؛ ثانیاً چنین نیست که افردای نظیر خلیفه اول و دوم دلسوزترین مردم باشند؛ چراکه این خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند که در خط مقدم جبهه‌ها حضور داشتند؛ سوم اینکه شگفت است که من را با معاویه همسنگ گرفته‌اند درحالی که هیچ سابقه و خدمتی در راه دین نداشته است و نکته آخر اینکه اگر قرار بر قصاص قاتلین عثمان باشد، وظیفه حکومت است نه شورشیان.)

«اما خداوند خواست که ما پاسدار حوزه دین او باشیم و شر آن‌ها را از حریم دین بازداریم.»

(نهج البلاغه ترجمه روان با شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص525)

از نامه‌هاى آن حضرت (عليه السّلام) است به معاويه‌:

(در پاسخ نامه‌اى كه براى آن بزرگوار فرستاده «و در آن درخواست نموده بود كه كشندگان عثمان را تسليم او نمايد» نوشته و در آن فضل و بزرگوارى و سبقت و پيشى خود را به اسلام و ايمان گوشزد او مى‌فرمايد):

«پس به خواست خداوند ما شرّ دشمن را از پيغمبرش دفع كرده از حريم حرمت او دور نموديم (نگذاشتيم آسيبى بآن بزرگوار برسد).»

(ترجمه و شرح نهج البلاغه، فيض الإسلام، ج‌5، ص848)

از نامه‌هاى حضرت (علیه السلام) كه در آن برخورد قريش با رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌و‏آله) را در آغاز دعوت بيان مى‌فرمايد:

انگيزه حمايت از پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌و‏آله)

«پس خدا اراده فرمود كه از حوزه شريعت آن حضرت دفاع و از حريم احكام او حمايت كنيم.»

(ترجمۀ توضيح نهج البلاغه، آیت الله سید محمد شیرازی، ج3، ص516)

اين نامه گزيده‌اى است از نامه‌اى كه حضرت در پاسخ نامه معاويه مرقوم فرموده‌اند:

«فعزم اللَّه لنا:

خدا در باره ما تصميم قاطع گرفت و براى ما چنين مقرّر كرد كه از حوزه اسلام دفاع كنيم و دين را حمايت كنيم تا هتك حرمتش نشود، در اين عبارت حمايت از حرمت دين را كنايه از جانبدارى از آن آورده است.»

(ترجمه‌ی ‌شرح ‌نهج ‌البلاغه، ابن‌ميثم، ج 4، ص623)

نامه آن حضرت [علیه السلام] به معاويه:‌

هماهنگى قريش بر ضد بنى هاشم و محاصره آنان در دره

«گويند: و از اشعار ابو طالب كه خطاب به برادر خود حمزه، كه كنيه‌اش ابويعلى بوده، سروده است اين ابيات است:

اى ابا يعلى بر دين احمد شكيبا باش و دين را آشكار ساز كه شكيبا و موفق باشى، برگرد كسى باش كه از پيشگاه خداى خود بر حق و با راستى و عزم استوار آمده است. و اى حمزه كافر مباش، هنگامى كه گفتى مؤمنى، مرا شاد ساخت و براى رسول خدا [صلی الله علیه و آله] فقط به پاس خداوند ياور باش... گويند: و از اشعار مشهور او اين ابيات است: تو محمد پيامبرى، دلاور نيرومند و سالار سروران گرامى كه همگان پاك و پاك زاده‌اند، از تبارى كه ريشه‌اش هاشم بخشنده يگانه است... گويند: همچنين از اشعار مشهور ابو طالب كه خطاب به محمد [صلی الله علیه و آله] سروده و آن حضرت را به آشكار ساختن دعوت فرمان داده و دلاورى خويش را هم در آن نهفته است، ابيات زير است: مبادا دست‌هايى كه به حمله پرداخته‌اند و هياهو، ترا از حقى كه بر آن قيام كرده‌اى باز دارد كه اگر به آنان گرفتار شوى دست تو دست من است و جان من فداى جان تو در سختيها خواهد بود.

و از همين جمله اشعار او ابيات زير است و گفته شده است سراينده اين ابيات طالب پسر ابو طالب است: چون گفته شود گزيده‌تر مردم و نژاده‌ترين ايشان كيست...- تا آنجا كه مى‌گويد- گزيده‌ترين فرد خاندان هاشم احمد است كه پيامبر خداوند در اين دوره فترت است. و از همين جمله اشعار او اين ابيات اوست: همانا خداوند محمد نبى را گرامى فرموده است و گرامى ترين خلق خدا ميان مردم احمد است. خداوند نام او را براى تجليل او از نام خويش مشتق فرموده است.

آرى دارنده عرش محمود است و اين محمد است. و ابيات زير هم از ابو طالب است، برخى هم آن را از على [علیه السلام] دانسته‌اند: اى گواه خداوند براى من گواهى بده كه من بر آيين احمد مرسلم و هر كس در دين گمراهى است من هدايت يافته‌ام. اماميه مى‌گويند: همه اين اشعار در حكم يك چيز متواتر است، زيرا بر فرض كه‌ يك يك آن به صورت متواتر نباشد مجموعه آن بر يك موضوع مشترك و واحد دلالت مى‌كند و آن تصديق به نبوت محمد [صلی الله علیه و آله] است و مجموع آن خبرى متواتر را ثابت مى‌كند. همانگونه كه هر چند هر يك از دليری‌ها و جنگ‌هاى على [علیه السلام] با شجاعان به صورت جداگانه نقل شده است، ولى از مجموعه آن يك خبر متواتر به دست ما مى‌رسد و آن علم ضرورى ما به شجاعت اوست. همين‌گونه است آنچه كه درباره سخاوت حاتم و بردبارى احنف و معاويه و تيز هوشى اياس و نابسامانى ابو نواس و موارد ديگر آمده است.

و مى‌گويند: همه اينها را يك طرف بگذاريد، درباره قصيده لاميه ابو طالب چه مى‌گوييد كه شهرت آن همچون شهرت قصيده «قفا نبك» است و اگر روا باشد و بتوان در قصيده ابو طالب يا بعضى از ابيات آن شك كرد مى‌توان و روا خواهد بود كه در قصيده «قفا نبك» يا برخى از ابياتش شك كرد. اينك ما بخشى از آن قصيده را مى‌آوريم: از هر سرزنش كننده كه بر ما به بدى طعنه زند و ياوه سرايى كند به پروردگار خانه كعبه پناه مى‌برم و از هر تبهكارى كه از ما غيبت كند و در آيين ما آنچه را كه ما قصد آن را نداريم ملحق سازد. سوگند به خانه خدا دروغ پنداشته‌ايد كه ممكن است بدون آنكه در راه حفظ محمد نيزه بزنيم و جنگ كنيم بر او چيره شوند. او را چندان يارى مى‌دهيم كه همگى بر زمين افتيم و پسران و همسران خويش را به فراموشى مى‌سپريم...- تا آنجا كه مى‌گويد- پروردگار بندگان با نصرت خود او را تأييد مى‌فرمايد و دين حقى را كه باطل نيست، آشكار مى‌سازد.

در كتاب‌هاى سيره و مغازى نقل شده است كه چون عتبة بن ربيعه يا شيبه در جنگ بدر توانست پاى عبيدة بن حارث بن مطلب را قطع كند، بلا فاصله على و حمزه به يارى او شتافتند و او را از چنگ عتبه رها كردند و عتبه را كشتند و عبيده را با خود از آوردگاه بيرون آوردند و به سايبانى كه پيامبر [صلی الله علیه و آله] زير آن بود بردند و در حضور پيامبر [صلی الله علیه و آله] بر زمين نهادند. مغز ساق پاى عبيده بيرون مى‌ريخت، در همان حال گفت: اى رسول خدا اگر ابو طالب زنده بود مى‌دانست كه در اين اشعار خود راست گفته است: به خانه خدا سوگند به دروغ پنداشته‌ايد كه بدون آن كه براى حفظ محمد نيزه بزنيم‌ و جنگ كنيم دست از او برمى‌داريم. او را چندان يارى مى‌دهيم كه بر گردش بر زمين افتيم و پسران و همسران را به فراموشى مى‌سپريم.

گويند: پيامبر [صلی الله علیه و آله] براى عبيدة و ابو طالب آمرزش خواهى فرمود. عبيده همراه پيامبر [صلی الله علیه و آله] تا منطقه صفراء رسيد، آنجا درگذشت و همانجا به خاكش سپردند».

(جلوه ‌تاريخ‌ در شرح نهج‌ البلاغه، ‌ابن‌ابى‌الحديد، ج 6، صص47-50)

دفاع.[1]

در اینجا مراد شریعت الهی است.[2]

انداختن چیزی.[3]
الرَّمْيُ مِنْ وَرَاءِ حُرْمَة: خود را سپر چیزی قرار دادن و شر و بدی را از آن دور کردن.[4]

«عزم» به معنی قصد، اراده،[5] تصمیم قلبی بر اجرا نمودن کاری،[6] دل بر انجام کاری بستن[7]استوار نمودن کار[8] و پايدارى بر آن تصميم گرفته شده دلالت دارد.[9]

عَوَازِم یعنی فرایضی که خدا به آن‌ها فرمان داده است[10] و اراده فرموده که بندگان آن‌ها را انجام بدهند.[11]

«ذَبّ» به معنی حمایت از کسی و دور کردن (خطرات) از او[12] و بازداشتن (آزارها از وی) است.[13] واژه «ذبّ» به طور استعاره براى هر گونه راندن و دفع كردن به كار رفته است.[14]

«ذَبّ» به معنی راندن چیزی از روى بى اعتنایى‌ است.[15]

«ذَبَّ عَنهُ» یعنی شخصی از کسی دفاع و حمایت کرد[16] و (آزار) را از او دور کرد.[17]

اگر گفته شود كسي در جنگ از حریم شخصی دفاع کرد یعنی (خطرات) را از او بازداشت.[18]

«الذُّبابُ» به معنی آزار، بدیمنی[19] و شر همیشگی[20] است.

از این ماده پنج مورد در نهج البلاغه است.[21]

«حَوْز» سد و آبگیر که انسان به وسیله آن اطراف خویش را (از خطر سیل) محافظت می‌کند.[22]

«حوز» در اصل به معنی جمع شدن و گرد آمدن است و به هر انجمن(محل جمع شدن)، منطقه‌،[23]قلمرو،[24] مرکز[25] و آیین[26] «حَوْزَة» گفته می‌شود.

شخصی از حوزه اسلام حمایت کرد یعنی از حدود و مناطق اسلام حمایت کرد و این از باب مجاز است.[27]

در اینجا مراد از «حوزه» شریعت حق است.[28]

واژه «حوزه» سه بار در نهج البلاغه آمده است.[29]