نامه پانزدهم فراز اول

اميرالمومنين (علیه السلام)، هنگامی که در حال جنگ با دشمن برخورد می کرد، اين سخنان را می گفت:

«خدايا، دل‌ها به تو رسيده، گردن‌ها به سوی تو کشيده شده (کنايه از خضوع و تواضع) چشمها به طرف تو دوخته شده، قدمها به سوی تو برداشته شده و بدن (در راه اطاعت تو) ضعيف و لاغر گشته است».

(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، ص373)

دعای آن حضرت هنگامی که در جنگ با دشمن رو به رو می شد:

«بار الها، دل ها به تو پیوسته، و گردنها به سوی تو کشیده شده، و دیدگان به تو دوخته شده، و گام ها به سوی تو برداشته شده، و بدنها در راه تو نحیف و لاغر گشته».

(نهج البلاغه، ترجمه حسین استاد ولی‌‌،ص373)

نیایش امام (علیه السلام) در میدان جنگ:

(امام (علیه السلام) در این فرازها نارضایتی خود را از جنگ و نبرد و خون‌ریزی را در قالب دعا مطرح می‌کند و اثرات سوء آن را خاطر نشان می سازد تا مردم آگاه شوند و آینده خود و فرزندان خویش را تباه نسازند)

«خداوندا ! قلب ها به سویت پرکشیده و گردن ها به درگاهت کشیده و دیده ها به آستانت خیره شده و گامها در راه تو در حرکت و بدن ها در خدمت تو خسته شده است».

(نهج البلاغه ترجمه روان‌ با‌شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص533)

امام (عليه السّلام) هنگام برخورد به دشمن و آمادگى بجنگ با خداوند مناجات و راز و نياز نموده و از او يارى خواسته چنين می‌فرمود:

«خدايا بسوى تو دلها (ى ما) گشوده گشته، و گردنها (مان) كشيده شده، و چشمها (مان) باز مانده، و پاها (مان) براه افتاده، و بدنها (مان) نزار گرديده است (از غير تو چشم پوشيده و در اطاعت و بندگيت از همه چيز گذشته‌ايم، پس ما را يارى فرما تا رضاء و خوشنودى ترا بدست آوريم.)».

(ترجمه ‌و شرح‌ نهج ‌البلاغه، فيض‌الاسلام، ج5، ص861)

از دعاهاى آن حضرت عليه‌السلام در رويارويى با دشمن در ميدان جنگ:

«خدايا، قلب‌هايمان با تضرّع به درگاه حضرتت روى آورده و گردن‌هايمان براى نيل به گشايش و يارى‌ات به پيشگاهت دراز گرديده و چشم‌هايمان به سمت آسمان، آن جايگاه فرازينْ به اميد رسيدن پيروزى و روزى دوخته شده و گام‌هايمان به سوى تو، يعنى جنگ در راه تو، حركت كرده است. زيرا رفتن به جنگ گام‌برداشتن به سوى فرمانبردارى از خداست. و بدن‌هايمان در راه طاعت تو زار و نحيف گرديده است».

(ترجمۀ توضیح نهج البلاغه، آیت الله سید محمد شیرازی، ج3، ص534)

هر وقت در جنگ با دشمن روبرو مى‌شد مى‌گفت:

«روايت شده است كه هر گاه جنگ شدت مى‌يافت و سوار مركب مى‌شد، نام خدا را بر زبان مى‌آورد و سپس مى‌فرمود: حمد خدا را بر نعمت‌ها و فضايل همگانيش، پاك و منزه است آن كه اين مركب را در اختيار ما گذاشت در حالى كه ما توانش را نداشتيم و ما به سوى پروردگارمان مى‌رويم، بعد رو به طرف قبله مى‌كرد و دست‌هايش را بلند مى‌كرد و مى‌گفت: بار الها گام‌ها را به سوى تو برداشتم... تا آخرين كلمه خير الفاتحين، و بعد به يارانش مى‌فرمود با بركت خدا راه بيفتيد و سپس مى‌گفت: اللَّه اكبر اللَّه اكبر لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر، يا اللَّه يا احد يا صمد، يا رب محمد، بسم اللَّه الرحمن الرحيم و لا حول و لا قوة الا باللَّه العلى العظيم، اياك نعبد و اياك نستعين، اللهم كف عنا ايدى الظالمين و اين بود شعار حضرت در جنگ صفين.

معمولا نظر امام (علیه السلام) بر اين بوده است كه جهاد را به عنوان عبادتى خالص براى خدا انجام دهد، و چون كمال عبادت و رمز سودمنديش آن است كه همراه با ياد خدا و توجه باطن به سوى او باشد، به اين دليل، چنان كه در اين سخن و مواردى شبيه آن موجود است، روش حضرت در هنگام جهاد تضرع و زارى و توجه به حق تعالى بود، تا هم عبادتش را از روى خلوص و مطلوب انجام دهد و هم طلب پيروزى و نصرت براى غلبه بر دشمن، از خداوند كرده باشد، پس با تعبير باز شدن دلها به سوى حق تعالى اشاره به كمال اخلاص براى خدا در حال جهاد كرده، و با كشيده شدن گردنها و خيره شدن چشمها به‌جانب ذات اقدس او لازمه اخلاص را كه چنين وضع و هيأت مخصوصى براى انسان حاصل مى‌شود، اراده فرموده، و با جابجا شدن گامها و لاغرى جسدها اشاره به اين مطلب كرده است كه سفر جهاد و رنجهاى فراوانش تنها براى خدا و وصول به قرب و رضايت او انجام يافته است»‌.

(ترجمه‌‍‌ی ‌شرح ‌نهج ‌البلاغه، ابن‌ميثم، ج4، صص 661 و 662)

تضرع نموده،[1] وصل شد.[2]

كشيده شد.[3]

خیره گشت.[4]

برداشته شد.[5]

ضعیف و فرسوده گردید.[6]

«فضو» به معنای فراخ شدن است.[7]

«فَضَاء» به معنای مکان فراخ و پهناور است.[8]

جناب علی‌ بن ‌جعفر روایت می‌کنند: از برادرم موسی بن جعفر (علیه السلام) پرسیدم: «... سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَيِّتِ‌ يُغَسَّلُ‌ فِي‌ الْفَضَاء»[9] واژه «الْفَضَاء» در این روایت به معنای «فضای باز» است بدین ترتیب این عبارت اینگونه ترجمه می‌شود: اگر میان میّت و آسمان پوششی نباشد چه حکمی دارد؟[10]

«أَفْضَى‌ فلانٌ إلى فلانٍ» یعنی شخصی به دیگری رسید و اصل این واژه به معنای این است که شخصی به مکان باز و وسیع دیگری رسید.[11]

خدای متعال در قرآن می‌فرماید:

«... و قد أَفْضى‌ بَعْضُكُمْ إِلى‌ بَعْضٍ».[12] واژه «أَفْضَى» در این آیه به این معنا است که شخصی به دیگری پیوست[13] و تا آخرین حد به او نزدیک شد به‌گونه‌ای که میان آن دو برای نزدیکی مانعی وجود نداشت.[14]

این فعل با حرف جر «إلی» متعدی شده است؛ زیرا وقتی «أَفْضى» با «إلی» همراه شود به معنای وصول و رسیدن است.[15]

«شخص» در اصل در مورد بالارفتن در مسئله خاصی یا برای شخصی به کار می‌رود چه آن فرد در خارج باشد چه در منطق و کلام چه در عضوی از اعضای بدن باشد؛ مثلاً «شَخَصَ بَصَرَهُ» یعنی شخصی چشمش را بالا آورد.[16]

«شخوص» به معنی بالارفتن[17] و رفتن از جایی به جایی است.[18]

«شَخْص‌» به معنی ذات انسان و غیر از آن است.[19] سیاهی انسان یا غیر آن که از دور دیده می‌شود «شخص» نام دارد.[20] چیزی «شخص» نامیده نمی‌شود مگر آن جسمی که اجزای آن گردآوری شده و میان آن‌ها الفت وجود دارد، جسمی که دارای ارتفاع باشد و سیاهی آن از دور دیده شود.[21]

«شاخص» یعنی رونده به جایی دور[22]، خیره شونده، چشم دوخته و بالا رونده.[23]

هجده مورد از این لفظ در نهج البلاغه آمده است.[24]