حكمت پانزدهم

«چنين نيست که هر کس داخل فتنه اى شده باشد، مورد عتاب و سرزنش قرار گيرد (زيرا ممکن است به علتى ناگزير از ورود به آن فتنه بوده است)».
(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، ص655)

«هر فریب خورده ای شایسته‌ی سرزنش نیست».
(نهج‌البلاغه، ترجمه‌ حسین استاد ولی، ص471)

«هر گرفتار و فریب خورده‌ای را نمی‌توان سرزنش کرد (چه بسا بی‌تقصیر باشد)».
(نهج البلاغه ترجمه روان‌با‌شرح واژگان، ابوالفضل بهرام‌پور، صص675و676)

«هر گرفتار فتنه و بلائى را نبايد سرزنش نمود (زيرا بسا شخص از روى اضطرار و ناچارى گرفتار شده پس سرزنش نمودن او روا نبود چون سودى ندارد، بلكه بايستى او را كمك و يارى نمود يا در باره‌اش دعا كرد تا از آن رهائى يابد)».
(ترجمه‌وشرح‌نهج‌البلاغه، فيض‌الاسلام، ج6، ص1094)

«اين‌طور نيست كه هركه داخل فتنه گردد درخور سرزنش باشد». چون گاهى ممكن است انسان نه به اختيار خود، بلكه از سر اضطرار و ناچارى گرفتار فتنه شده باشد.
(ترجمۀ توضیح نهج البلاغه، سید محمد شیرازی، ج4، ص348)

«هر گرفتار بلا را نبايد سرزنش كرد». گرفتارى گاهى دينى و گاهى دنيوى و گاهى در هر دو مورد است، و به هر تقدير، گاهى سبب گرفتارى از جانب خود انسان است مانند جهل بسيط و يا جهل مركّب و گاهى به سبب ديگرى است كه مقدّر شده و معلوم و يا نامعلوم مى‌باشد. افرادى به خاطر گرفتاريشان قابل سرزنشند كه وسايل گرفتارى يا مقدارى از آن، از جانب خودشان باشد، مانند گرفتارى به علّت دوستى با بدكاران و نظاير آن. اين در صورتى است كه ما لفظ را به همان معناى ظاهرى‌اش حمل كنيم، و احتمال دارد مقصود امام (علیه السلام) اين باشد: سرزنش با هر گرفتارى، سودمند نيست.
(ترجمه‌شرح‌نهج‌البلاغه، ابن‌ميثم، ج5، ص418)

«هر فريب خورده سرزنش نمى‌شود». اين سخن را على( عليه السّلام ) به سعد بن ابى وقاص و محمد بن مسلمه و عبد الله بن عمر فرموده است و اين به هنگامى بوده كه آنان از بيرون رفتن با او به جنگ جمل خود دارى كردند، ابو الطيب متنبى هم شعرى نظير و نزديك به اين معنى دارد و گفته است: «هر كسى را به كارى كه كرده است، مكافات نمى‌كنند و به نظر من هر گوينده را نبايد پاسخ داد چه سخنان بسيار كه از كنار گوش من مى‌گذرد، همچنان كه مگس در نيمروز وزوز مى‌كند.
(جلوه‌تاريخ‌درشرح‌نهج‌البلاغه‌، ابن‌ابى‌الحديد، ج7، ص239)

گرفتار فتنه‌ها.[1]

ملامت می‌شود.[2]

در اصل فتنه به معنای قرار دادن طلا در آتش است تا ناخالصی‌های آن جدا شود.[3] فتنه بر ابتلا و آزمایش دلالت دارد[4] و نیز به هر شر و فسادی «فتنه» می‌گویند.[5]

فتنه، به معنای اختلاف مردم در عقايد و نظرات و آن چیزی است كه باعث جنگ ميان آنان شود همچنین به معنی، گرفتارى، عبرت گرفتن، سختى، عذاب، بيمارى، ديوانگى، كفر و گمراهى، رسوایى، اموال و فرزندان،[6] بلاء[7] و جنگ.[8]

فتنه ممکن است در امر دین یا دنیا باشد؛ مثل ارتداد، گناهان، بلاها، مصائب، قتل و عذاب همچنین گفته می‌شود فتنه کور و کر است یعنی هیچ راه خروجی از آن دیده نمی‌شود و منظور از کسی که در فتنه راه فرار نمی‌یابد آن شخصی است که بدون داشتن بصیرت در آن گرفتار شده است؛ پس انسان در فتنه کور می‌شود و از شنیدن و تامل کردن در حق کر می‌گردد.[9]

فتنه شدیدترین نوع آزمایش است و در خوبی و بدی استفاده می‌شود و خدا نعمت را فتنه قرار داد که منظور از آن شدت تکلیف است.[10]

واژه «فتنه» در مورد افعال خدا و نیز کار های بندگان استفاده می‌شود اگر فتنه از سوی خدا باشد به دلیل حکمت او است و اگر از سوی بندگان باشد نقطه مقابل حکمت الهی است؛ از این رو خداوند عزوجل انسان‌ها را به دلیل ایجاد فتنه سرزنش می‌کند. [11]

واژه فِتْنة مثل واژه بلا است و هر دو واژه هم در سختى و هم در آسايش به كار می‌روند ولى معنى فتنه و بلا در شدت و سختى آشكارتر است.[12]

«مفتون» اسم مفعول است به معنای گرفتار بلا شده.[13]

ملامت و سرزنش می شود.[14]



تفاوت «عتاب» و «لوم»:

«عتاب» خطابی است بین دو نفر که نسبت خویشاوندی یا نسبت احترامی بینشان موجود است که بااین خطاب ،حق دوستی و مودت و مانند آن از بین می‌رود.[15]ولی «لوم» یعنی ملامت و سرزنش کردن.[16]