وَقَالَ (علیه السلام):
«يَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَيْتَ رَبَّكَ سُبْحَانَهُ يُتَابِعُ عَلَيْكَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِيهِ فَاحْذَرْهُ».
ترجمه‌ها
(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، ص657)
(نهج‌البلاغه، ترجمه حسین‌استاد ولی، ص472)
(نهج البلاغه ترجمه روان‌با‌شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص678)
«اى پسر آدم هرگاه ديدى پروردگار منزّهت نعمتهايش را پى در پى بتو عطا مى‌فرمايد در حاليكه تو او را معصيت و نافرمانى مى‌نمايى پس از (عذاب) او برحذر باش (چون كفران و ناسپاسى موجب انتقام و كيفر است)».
(ترجمه‌وشرح‌نهج‌البلاغه، فيض‌الاسلام، ج6، ص 1098)
شروح
(ترجمۀ توضیح نهج البلاغه، آیت الله سید محمد شیرازی، ج4، صص351و352)
آدمى را از نافرمانى خدا، در حالى كه نعمتهاى الهى پياپى به او مى‌رسد، به وسيله ترس از خدا برحذر داشته است، توضيح آن كه چون سپاس دائمى زمينه‌ساز فزونى نعمت است، ناسپاسى در برابر نعمت، و نافرمانى خداوند كه مستلزم ناسپاسى است، موجب فزونى نيافتن نعمت بلكه زمينه براى كاستى نعمت و نزول بلاست، چنان كه خداى تعالى فرموده است: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ؛ اگر نا سپاسی کنید به عذاب سختی گرفتار می کنیم».[2] و همين است جاى ترس از خدا. و او، در سخن امام: و انت واو حاليه است.
(ترجمه‌شرح‌نهج‌البلاغه، ابن‌ميثم، ج5، صص425و426)
(جلوه‌تاريخ‌درشرح‌نهج‌البلاغه، ابن‌ابى‌الحديد، ج7، ص247)
واژه شناسی
واژه کاوی
«تَتَابُعْ» به این معناست که کاری به دنبال هم و بدون درنگ انجام شود.[8]
«نِعَمْ» معانی زیادی دارد ولی همۀ آن‌ها بر اصلی واحد یعنی رفاه و زندگی دلچسب[14] در امور مادی و
معنوی دلالت می‌کند و در مقابل سختی، شدت و تنگنا است.[15]
«نَعماء» به معنای نعمتی است[16] که اثر آن در صاحبش آشکار است.[17]
تفاوت «نِعمَت» و «نَعماء»:
نعمت ظاهري را «نَعْمَاء» می‌نامند و آنچه آشکارا نباشد «نعمت» است.[18]
تفاوت «نعمت» و «منفعت»:
«نعمت» درخصوص امري پسندیده به‌کار می‌رود، ولی «منفعت» ممکن است بر امري پسندیده یا ناپسند اطلاق شود.[19]
تفاوت «نعمت» و «رحمت»:
«نعمت» یعنی عطا کردن مال یا نعمت به شخصی که نیازمند نیست؛ اما «رحمت» به‌معنای نعمت دادن به کسی است که به آن محتاج باشد. واژة «نعمت» به صورت عام است؛ ولی«رحمت» اینگونه نیست. [20]
تفاوت «نعمت» و «لذت»:
«لذت» چیزي است که به آن اشتها و میل وجود دارد لیکن «نعمت» اینگونه نیست. [21]
تفاوت «نعمت» و «هبه»:
«نعمت» همراه با شکر و در امور پسندیده است؛ اما «هبه» امور ناپسند و غصبی را هم در برمی‌گیرد.[22]
تفاوت «معصیت» و «ذنب»:
«معصیت» به‌معنای نافرمانی و خروج از طاعت خدا است؛ اما «ذنب» از دیدگاه اهل کلام به هر عملی گفته می‌شود که در پی‌آن، عذاب باشد.[24]
«حذر» به‌معناى ترس نيست؛[28]بلكه یعنی داشتنِ قدرت ِدوری از چیزی است که ضرر دارد.[29]
تفاوت «حذر» و «خوف»:
«حذر» ضرر را از انسان دور می‌کند؛ اما «خوف» باعث دفع ضرر نمی‌شود.[30]
تفاوت «حذر» و «احتراز»:
«حذر» حفظ نمودن چیزي است که فعلا وجود ندارد ولی علم و یا گمان می‌رود که به وجود آید؛ اما «احتراز» به معناي حفظ نمودن چیزی است که در حال حاضر وجود دارد.[31]
[1]- سوره آل عمران، آیه178.
[2]- سوره ابراهیم، آیه 7.
[3]- نهج البلاغه ترجمه روان با شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص678.
[4]- نهج البلاغه ترجمه روان با شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص678.
[5]- فرهنگ ابجدى، ص204.
[6]- فرهنگ ابجدى، ص9.
[7]- معجم المقاييس اللغه، ج1، ص362.
[8]- كتاب العين، ج2، ص79.
[9]- معجم المقاييس اللغه، ج5، ص446.
[10]- کلید گشایش نهج البلاغه، ص756.
[11]- مفردات الفاظ القرآن، ص814.
[12]- فرهنگ معین به نقل از کلید گشایش نهج البلاغه، ص756.
[13]- کلید گشایش نهج البلاغه، ص756.
[14]- معجم المقاييس اللغه، ج5، ص446.
[15]- التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج12، ص178.
[16]- مفردات نهج البلاغه، ج2، ص463.
[17]- مجمع به نقل از مفردات نهج البلاغه، ج2، ص463.
[18]- الفروق في اللغه، ص191.
[19]- الفروق في اللغه، ص190.
[20]- الفروق في اللغه، ص189.
[21]- الفروق في اللغه، ص191.
[22]- الفروق في اللغه، ص162.
[23]- تاج اللغه و الصحاح العربیه ، ج6، ص2925.
[24] - فروق فی اللغه، صص 223 و 224.
[25] - معجم المقاييس اللغه، ج2، ص37.
[26] - كتاب الماء، ج1، ص302.
[27] - ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن ، ج1، ص460.
[28] - قاموس قرآن ، ج2، ص113.
[29] - مجمع البحرين، ج3، ص262.
[30] - الفروق فی اللغه، ص235.
[31] - الفروق فی اللغه، ص236.
اضف تعليق