نویسنده
ناصر رفیعی محمدی
چکیده
کتاب «اخلاق در نهج البلاغه» با تکیه بر سخنان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به بررسی همه‌جانبه موضوعات اصلی اخلاق اسلامی پرداخته و مفاهیم بنیادین تربیتی را از دریچه نهج‌البلاغه به‌زبان روان و آموزشی توضیح می‌دهد. یکی از محورهای اساسی کتاب نقش عقل و خردورزی در شکل‌دهی رفتار انسان است. عقل، به عنوان برترین سرمایه انسان معرفی شده، و مشخص می‌شود که بدون همراهی عقل و ایمان، هیچ یک از فضائل اخلاقی پایداری نخواهند داشت. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) عقل را پایه دین، مانع لغزش و اسباب دوری از گناه می‌شمارد.
عبادت و بندگی نیز به عنوان سرچشمه آرامش معرفی شده که نشانه‌های آن عدم دلبستگی به دنیا، واگذاری امور به خدای متعال و عمل به واجبات و ترک محرمات است. تربیت اخلاقی بر این اساس در نگاه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، فراتر از ظاهر و رسوم بوده و بنیان شخصیت انسان را مستحکم می‌کند. توجه به آخرت، آماده بودن برای قیامت و اندیشیدن به سرنوشت خود، نشانه‌های برجسته خرد و تربیت نفس در این فرهنگ است.
کتاب در بخش ادب، نگاه ویژه‌تری به اهمیت رعایت ادب با خدای متعال، با والدین، با ولی الهی و در جامعه دارد. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) ادب را نه فقط پوشش اجتماعی، بلکه یک اصل تربیتی و عاملی برای تعالی انسان دانسته و نمونه‌های عینی ادب را در برخورد بزرگان دین با دیگران، از جمله والدین، بیان می‌کند.
بحث همت و اراده از دیگر نکات کلیدی کتاب است که با تأکید بر انگیزه‌های معنوی و پیشرفت معنوی و اجتماعی همراه است. مطالعه و ارتباط با انسان‌هایی که همت بلند دارند به‌عنوان راهی برای بالندگی روح و شخصیت تأکید شده است. در کنار این مباحث، به برخی موانع رشد اخلاقی مانند بی‌همتی و اتکای صرف به دنیا نیز اشاره می‌شود.
راستگویی و صداقت، به عنوان ارکان اصلی امانت‌داری و روابط سالم اجتماعی شناخته شده و کتاب ضمن اشاره به ابعاد مختلف صداقت، پیامدهای منفی دروغ و اهمیت وفای به عهد را یادآور می‌شود. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) انواع صدق در نیت، سخن، عمل و حتی در وعده را برجسته ساخته است.
شجاعت و عفاف از صفات برتر انسانی مورد توجه قرار می‌گیرد که توأم با غیرت، قدرت کنترل شهوت و آزادگی مطرح می‌شود و در نگاه دینی، کرامت انسانی را تضمین می‌کند. بی‌اعتنایی به امور پست و مقاومت در برابر وسوسه‌ها، ابزار ارتقای فضائل انسانی معرفی شده است.
در ادامه، موضوع آفات اخلاقی همچون تکبر، آرزوهای بی‌پایان و طولانی، هوای نفس، خشم، بی‌ادبی در گفتار و زیاده‌روی در سخن به عنوان عوامل سقوط و دورشدن از حقیقت مطرح شده و راهکارهایی برای پرهیز از این آفات با تمسک به کلمات امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) ارائه می‌شود. نویسنده توضیح می‌دهد که اهل ادب، سکوت را به اندازه لازم حفظ می‌کنند، بی‌جهت سخن نمی‌گویند و در برخورد با دیگران مراعات حرمت می‌کنند.
در جمع‌بندی، کتاب نشان می‌دهد تحول فردی و اجتماعی در نگاه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) وابسته به شناخت و عمل بر اساس معارف اخلاقی است و پرورش عقل، ادب، بندگی، صداقت، عفاف و همت، پایه‌های استواری برای ساخت انسان ممتاز و جامعه پیشرفته به شمار می‌رود.
هشتگ
#اخلاق_در_نهج_البلاغه #امیرالمؤمنین #عقل #ادب #عبادت #همت #راستگویی #عفاف #تربیت_اسلامی #آسیب_های_اخلاقی #تقوا #سعادت_انسان #فضائل_اخلاقی #آخرت_باوری #رشد_معنوی #معارف_اسلامی #ادب_با_والدین #نقش_عقل #صداقت #نهج_البلاغه
اضف تعليق