نویسنده
آیت‌الله مکارم شیرازی
چکیده
نهج‌البلاغه جایگاهی ویژه در تاریخ اندیشه اسلامی دارد و همواره به عنوان مجموعه‌ای از عمیق‌ترین آموزه‌ها درباره ایمان، اخلاق، سیاست و جامعه مورد توجه بوده است؛ اما بعد فقهی این کتاب، کمتر به صورت عمومی شناخته شده و فهم شده است. نویسنده تلاش می‌کند نشان دهد که نهج‌البلاغه تنها یک اثر عقیدتی یا معنوی نیست، بلکه در حوزه فقه اسلامی نیز می‌تواند منبعی غنی و الهام‌بخش به شمار آید. بسیاری از سخنان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در این اثر، به بیان احکام عملی، راهبردهای عبادی، حقوق اجتماعی و روابط انسانی می‌پردازد و حتی در مواردی به تبیین فلسفه برخی احکام شرعی توجه دارد. البته استفاده فقهی از این کتاب، مانند هر منبع حدیثی دیگر، وابسته به اطمینان از اعتبار سند روایات است.
در حوزه مسائل اعتقادی و اخلاقی، بیشترین تاکید بر محتوا و استدلال‌های عقلی و قرآنی موجود در نهج‌البلاغه دیده می‌شود و نیازی به تکیه شدید بر سند نیست؛ زیرا این آموزه‌ها با عقلانیت و اصول مسلّم دینی هماهنگ‌اند. اما آنجا که به فقه و فتوا می‌رسیم، اعتبار سندی سخن نقش تعیین‌کننده دارد. در این زمینه، روش‌های مختلفی برای سنجش اعتبار وجود دارد؛ از جمله تحقیق درباره رجال سند و تطبیق آن با منابع معتبر علمی، عرضه مضمون روایت بر قرآن کریم به عنوان اصلی‌ترین معیار، و سنجش میزان مقبولیت و شهرت روایت میان اصحاب و علمای برجسته، که خود بر اعتبار آن می‌افزاید.
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه به مسائلی چون زکات، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، قضاوت، فلسفه اجتماعی احکام و جزئیات بسیاری از دستورهای شریعت می‌پردازد و در کنار تبیین مبانی نظری، به دستورهای عملی نیز اشاره‌های روشن دارد. نکته مهم این است که ایشان، همواره بر پیوند عمیق میان احکام اسلامی با عدالت، عقلانیت، انسانیت و مصلحت اجتماعی تاکید می‌کند و حتی در دستورهای عبادی، پاسخ‌گویی به نیازهای معنوی و دنیوی انسان را مورد توجه قرار می‌دهد.
بنا بر تحلیل نویسنده، اگرچه گردآورنده نهج‌البلاغه یعنی سید رضی بر حفظ سند و ذکر جزئیات نقل تاکید نداشته، اما انسجام معنوی، اعتبار معنایی و قرابت با معارف قرآن، ارزش فقهی نهج‌البلاغه را حفظ کرده است، به ویژه آنکه بخش زیادی از آموزه‌هایش هم با قرآن و هم با سنت نبوی هماهنگ است و مضمون آنها شهرت فراوان دارد. بنابراین فقیهان برای استفاده از این گنجینه، باید هم به اسناد رجوع کنند و هم جنبه‌های محتوایی را در بوته آزمون عقل و وحی قرار دهند.
در پایان، کتاب به این نتیجه می‌رسد که نهج‌البلاغه نه‌تنها برای فقیهان، که برای هر مسلمانی که به دنبال زندگی اصیل و مبتنی بر آموزه‌های دینی است، منبعی راهنماست که تعالی فردی و اجتماعی و تنظیم رفتار فردی و جمعی را هدف قرار داده است. بهره‌گیری از این اثر بزرگ، نیازمند مطالعه دقیق و شناخت عمیق اصول و مبانی فقهی است، اما هر کس با توجه به سطح دانش خود، می‌تواند راهکارهای عملی زندگی دینی و اخلاقی را از سخنان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به دست آورد و از آن بهره ببرد.
هشتگ
#نهج_البلاغه #فقه_اسلامی #احکام_شرعی #امیرالمؤمنین_علیه‌السلام #استنباط_احکام #سند_حدیث #قرآن #سنت #زکات #جهاد #امر_به_معروف #نهی_از_منکر #قضاوت_اسلامی #علم_معصَن #عدالت_اسلامی #اخلاق_اسلامی #اجتهاد #منابع_فقهی #معارف_اسلامی #کتاب_فقهی
اضف تعليق