نویسنده
محمد سعید طباطبائی حکیم
چکیده
کتاب «کاوشی در اصول عقاید» اثری است در حوزهٔ کلام اسلامی که با رویکردی عالمانه و تحلیلی به مسائل بنیادین اعتقادی اسلام می‌نگرد. نویسنده در آغاز تأکید می‌کند که تکیهٔ اساسی دین‌پژوهی، عقل و خردورزی است و هر نوع دعوت به دین زمانی معقول و مقبول است که انسان با استقلال فکری، درستی مبانی آن را با ابزار عقل جست‌وجو کند. اهمیت عقل ـ هم در قرآن و هم در روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ـ به‌مثابه راهنمای فطری انسان، محور آغاز جستار‌های کتاب است و توجه ویژه‌ای به وظیفهٔ دائمی انسان در مسیر شناخت دارد. از منظر نویسنده، دین‌پژوهی نه امری تقلیدی، بلکه وظیفه‌ای برعهدهٔ هر انسان آگاه است و مسئولیت پذیرش حق بر اساس دلیل و حجت بر دوش همگان نهاده شده است.
در ادامه، کتاب به شرح جایگاه عقل نزد قرآن و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و حد و مرز‌های آن می‌پردازد. عجز عقل از ادراک برخی امور متافیزیکی، به معنای فرو نهادن عقل نیست؛ بلکه عقل، راه را برای پذیرش دلایل وحیانی هموار می‌کند و پذیرش امور فراتر از حس و تجربه را نیز سازمند می‌سازد. اختلاف انسان‌ها در ادیان، بیش از هر چیز به دلیل انحراف از عقلانیت سلیم، پیروی از تعصبات و ترجیحات شخصی یا اجتماعی و یا تقلید‌های کورکورانه است؛ در حالی که قرآن کریم همه را به تحقیق و اجتناب از پیروی نابجا فرامی‌خواند.
اثر، تحلیلی از برخی انحرافات معاصر چون بت‌پرستی نوین ـ که در قالب‌های مادی و ایدئولوژیک ظهور کرده ـ به دست می‌دهد و نسبت به خروج از دایرهٔ معارف اصیل دینی و افتادن در ورطهٔ التقاط هشدار می‌دهد. در باب وظیفهٔ دین‌پژوهی، تأکید فراوان می‌شود که در امور اعتقادی باید دلیل و برهان کافی وجود داشته باشد و تقلید بی‌دلیل در این‌گونه مباحث جایز نیست. لذا هر مسلمان باید اصول دین را با عقل خود دریابد و به آن اقرار کند. همچنین قرآن و روایات، جست‌وجوی حق و اقرار به واقعیات دینی را واجب دانسته و بر ضرورت پرهیز از لجاج و جمود تأکید می‌کنند.
یکی از نکات کلیدی کتاب، تفکیک میان کلیات و جزئیات عقاید و همچنین توضیح اصول مذهبی حق است. کتاب بر این باور است که آموزه‌های بنیادین همچون توحید، نبوت، معاد و عدل الهی و امامت را باید با تحقیق، بررسی و دلیل‌جویی پذیرفت. در این میان، بخش مهمی به موضوع توحید اختصاص یافته است. نویسنده با بهره‌گیری از استدلالات عقلی به اثبات وجود خداوند می‌پردازد و مباحثی مانند ماهیت اشیا، فرق میان واجب‌الوجود و ممکن‌الوجود، نیاز به علت، امتناع تسلسل علت‌ها و غیره را با روشی تحلیلی بیان می‌کند. در باب یگانگی خداوند، دلایل عقلی و نقلی بر ضرورت نفی هر گونه شریک برای خدا و بطلان هر نوع تعدد الهی عرضه می‌شود.
بحث دربارهٔ نبوت، ضرورت ارسال پیامبران و ویژگی‌های پیامبر اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) بخش دیگری از کتاب است که مؤلف در آن، بر صداقت و امانت پیامبران به عنوان شاخص اساسی نبوت تأکید می‌ورزد و اثبات نبوت پیامبر اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) با دلایل متقن عقلی و تاریخی مطرح می‌گردد. اعجاز قرآن، سیره و شخصیت پیامبر (صل‌الله‌علیه‌وآله)، تأثیرگذاری پیام و نقش او در هدایت بشر محور مباحث این بخش است.
در زمینهٔ امامت و ولایت اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، بیان می‌شود که هدایت امت بعد از پیامبر (صل‌الله‌علیه‌وآله) به وجود امامان معصوم (علیهم‌السلام) سپرده شده است و این امر پیوستگی هدایت الهی را تضمین می‌کند. ویژگی‌های امامت، لزوم عصمت امامان، و ضرورت رجوع و پیروی از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و همچنین فرایند تعیین امام واقعی به تفصیل بیان می‌گردد. کتاب با استناد به روایات معتبر و دلایل عقلی جایگاه والای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را برجسته می‌کند و به نقد دیدگاه‌های مخالف می‌پردازد.
در موضوع معاد و جهان پس از مرگ، نویسنده با تحلیل عقلانی و وحیانی به اثبات زندگی اخروی و مسئولیت انسان در برابر اعمالش می‌پردازد و بر این نکته تأکید دارد که ایمان به معاد، تضمین‌کنندهٔ معنا و هدفمندی زندگی و جهت‌دهندهٔ رفتار انسان است.
در مجموع، این کتاب با رویکردی دقیق، استدلالی و وفادار به منابع اصیل شیعی، مهم‌ترین اصول عقاید را به زبانی علمی و روشن تبیین می‌کند و هر فصل آن خواننده را با مبانی فکری و دلایل قوی، برای شناخت ژرف‌تر اعتقادات اسلامی، همراه می‌سازد. متن کتاب با کلامی منسجم، بدون پیچیدگی زائد، به گونه‌ای نگاشته شده که برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان به مباحث اعتقادی، خواندنی و آموزنده باشد و هیچ بخشی از معنای اصلی و بنیادین سخنان مؤلف یا آموزه‌های دین تحریف یا دگرگون نگردد.
هشتگ
#توحید #معرفت_الهی #نبوت #امامت #عدالت_الهی #معاد #عقلانیت_دینی #دین_پژوهی #هدایت_قرآنی #اهل_بیت_علیهم‌السلام #اصول_عقاید #کلام_شیعی #برهان_عقلی #اعتقاد_اسلامی #پژوهش_دینی
اضف تعليق