نویسنده
علامه محمدباقر مجلسی
چکیده
کتاب «شرح خطبه توحیدیه» درباره شرح و تفسیر خطبه‌ای مهم و معروف از امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) است که اساسِ آن تبیین توحید و مراتب معرفت خداوند متعال و صفات الهی است. این شرح، با توجه به نقل‌های معتبر در میان علما و کتاب‌های حدیث همچون «التوحید» و «عیون اخبار الرضا» اثر شیخ صدوق، «الأمالی» شیخ مفید و شیخ طوسی، «الاحتجاج» طبرسی و برخی متون دیگر، بر روایت منقول از امام رضا (علیه‌السلام) تمرکز دارد. مجلسی در این اثر، با استناد به منابع شیعی و تطبیق میان نقل‌های مختلف، کوشیده تا اصالت و سند خطبه را برجسته سازد و بر اهمیت کلام امام (علیه‌السلام) برای شناخت توحید از منظر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تأکید ورزد.
او در مقدمه، به اعتبار روایت، مقام علمی امام رضا (علیه‌السلام) و نقش ائمه (علیهم‌السلام) در انتقال دقیق معارف توحیدی اشاره می‌کند. سپس به معرفی اجمالی شروح و تفسیرهای مهمی که پیرامون این خطبه از دانشمندان شیعه نوشته شده، می‌پردازد و با توضیح جایگاه شرح خود، آن را تلخیصی از مباحث بحارالانوار می‌داند که به زبان فارسی و برای مخاطب فهم‌پذیرتر نگارش یافته است. مجلسی اصل خطبه امام رضا (علیه‌السلام) را نقل و سپس جملات آن را جمله به جمله شرح می‌کند؛ هر بند خطبه را ابتدا به فارسی برمی‌گرداند، سپس مبانی توحیدی، نکات تفسیری و اشارات عمیق فلسفی و کلامی نهفته در آن را شرح می‌دهد تا ارتباط میان معانی ظاهری و باطنی و آموزه‌های اهل‌بیت (علیهم‌السلام) آشکار شود.
بخش مهمی از اثر، به تبیین معنای وحدانیت خداوند، انتزاع خداوند از هر گونه جسمانیت، جهت، مکان، زمان و سایر صفات ناقص مخلوق بازمی‌گردد. در این مسیر، مجلسی با دقت، زبان حدیث را با ادبیات کلامی و فلسفی شیعه آمیخته و مفاهیمی همچون "احدیت"، "صمدیت"، "کبریت احمر"، و نفی هرگونه شبیه، عدیل و ترکیب از ذات الهی را با برهان عقلی، نقلی و توحیدی تقویت می‌کند. همچنین مفاهیمی مانند علم، اراده، قدرت و اسماء و صفات حق تعالی و تفاوت آنها با مفاهیم انسانی، در پرتو بیان معصوم (علیه‌السلام) تشریح می‌شود.
مجلسی ضمن وفاداری به متن، اختلاف روایات، نکته‌سنجی‌های محدثان و عارفان و جایگاه خطبه در ساختار معارف شیعی را منعکس می‌کند. او بدون ورود به حواشی غیرضروری، منظور امام رضا (علیه‌السلام) را در تنزیه مطلق الهی، نفی شباهت و توهم در ذات و صفات و اشاره به مرزهای میان خدا و خلق به زبانی روشن و قابل استفاده برای پژوهشگر و دانشجو تبیین کرده است.
در پایان، به اعتبار نسخه‌ها و منابع تحقیقاتی اشاره کوتاه شده و مجلسی این اثر را کاری مستقل اما برآمده از شروح پیشین و همسو با روش اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در بیان توحید، معرفی می‌کند؛ اثری که علاوه بر ارزش دینی و اعتقادی، نقش آموزشی و روشنگرانه بالایی برای فهم دقیق معارف توحیدی در سنت امامیه دارد.
هشتگ
#توحید_ناب #امام_رضا_علیه‌السلام #شرح_مجلسی #کلام_شیعه #صفات_الهی #معرفت_خدا #یگانگی_خدا #متون_حدیثی #کلام_امامیه #بحارالانوار #تنزیه_الهی #اهل_بیت_علیهم‌السلام #فلسفه_اسلامی #الهیات_شیعی
اضف تعليق