حکمت شصت و هفتم

«از اينکه عطايى که مى کنى، اندک است، شرمگين مشو که به راستى، محروم کردن کمتر از عطاى اندک است».

(نهج البلاغه، ترجمه فقیهی، ص665)

«از بخششِ کم شرم مکن، که محروم ساختنِ سائل کمتر از آن است».

(نهج‌البلاغه، ترجمه حسین‌استاد ولی، ص479)

«از بخشش اندک، شرم مدار که محروم کردن از آن، زیانبارتر است (چه بسا همان بخششِ کم، کارساز باشد)».

(نهج البلاغه ترجمه روان‌با‌شرح واژگان، ابوالفضل بهرام پور، ص689)

در باره بخشش‌:

«از بخشيدن اندك شرم مكن، زيرا نوميد كردن كمتر از آن (و به شرمندگى سزاوارتر) است».

(ترجمه‌وشرح‌نهج‌البلاغه، فيض‌الاسلام، ج6، ص1116)

«از دهش اندك شرم مدار كه محروم‌كردن كسى از اعطاى چيزى اندكْ اندك‌تر و نكوهيده‌تر است». لفظ أقلّ مجازى لطيف است، يعنى اگر نمى‌توانى يا نمى‌خواهى مال فراوانى به كسى بدهى، دست‌كم از دادن اندك شرمگين مباش.

(ترجمۀ توضیح نهج البلاغه، آیت الله سید محمد شیرازی، ج4، ص372)

«از بخشش اندك شرم نكن، زيرا نوميد ساختن كسى اندك‌تر از آن است». مقصود امام (عليه السلام) از «اندكتر بودن» كم اعتبار و كم ارزش بودن آن است.

توضيح آن كه نااميد كردن، نبخشيدن چيزى است كه شايسته بخشش باشد، و اين مطلب، قابل شمارش و از مقوله كميّت نيست تا قابل كم و زياد باشد.

امام (عليه السلام) از شرم داشتن نسبت به بخشش اندك به وسيله قياس مضمرى برحذر داشته است كه صغراى آن جمله: «فانّ الحرمان اقلّ منه»، و كبراى مقدّرآن نيز چنين است: و هر چه كه نااميد ساختن بى‌ارزش‌تر از آن باشد، شايسته است كه از آن شرم نكنند بلكه بايد از نوميد كردن شرم داشت كه از آن بى‌ارزشتر است.

(ترجمه‌شرح‌نهج‌البلاغه، ‌ابن‌ميثم، ج‌5، صص462و463)

«از بخشيدن اندك آزرم مدار كه محروم كردن از آن اندك‌تر است». اين سخن تشويق بر بخشش وجود است و فراوان در مورد هديه و پوزش خواهى از اندكى آن به كار رفته است ما بحثى مفصل در ستايش جود و سخاوت در مباحث گذشته آورده‌ايم.

و گفته شده است: بر هر كس كه مى‌خواهى فضل و بخشش كن تا امير او شوى، و به هر كس مى‌خواهى اظهار نياز كن تا اسير او شوى، و از هر كس مى‌خواهى بى نيازى كن‌تا همانند او شوى.

از ارسطو پرسيده شد: آيا جود و بخششى وجود دارد كه از آن همگان بهره‌مند شوند گفت: آرى، اينكه براى همگان نيت خير داشته باشى.

(جلوه‌تاريخ‌درشرح‌نهج‌البلاغه، ‌ابن‌ابى‌الحديد، ج7، صص285و286)

بخیل، توانایی و امکانات خود را به دیگران نمی‌بخشد اما بخشنده از مال، علم، توانایی، مهربانی خود به راحتی می‌گذرد. در این حکمت مقایسه‌ای میان «بخشش اندک: اعْطَاءِ الْقَلِيل» و «حرمان از بخشش» صورت گرفته است و حضرت بخشش اندک را بهتر از محرومیت می‌دانند. جالب است که برای نبخشیدن، از لفظ «حرمان» استفاده شده؛ چرا که شخصی که نمی‌بخشد، خود را از خیرات و برکات متعددی محروم می‌کند. در واقع نبخشیدن محرومیت است: محرومیت از کسب فضیلت، محروم شدن از رحمت الهی و محروم شدن از دعای نیک دیگران. گاهی بخشش اندکی مال، گره از درد دردمندی می‌گشاید و شادی را به قلب او هدیه می‌کند. شخصی یتیمی را در حال گریه دید؛ دست نوازشی بر سر او کشید و به او شکلاتی داد. همان نگاه گرم و بخشش اندک، چنان بر جان و دل یتیم نشست که تا پایان عمر، خود را مدیون آن شخص می‌دانست و به هنگام پیری و نیاز، همواره در کنار او بود.

پیامد های بخشش:

1. محبوبیت میان مردم: امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: «السَخَاءُ یُکسِبُ المَحَبَّهَ و یُزَیِّنُ الاخلاق؛ سخاوت محبت آور و زینت اخلاق است».

2. بخشش گناهان: خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«وَ لیَعفُوا وَلیَصفَحُوا ألا تُحِبُّونَ أن یَغفِرَ اللهُ لَکُم؛ باید گذشت کنند، مگر دوست ندارید خدا شما را ببخشد». [1]بخشیدن دیگران راهی است برای جلب مغفرت الهی.

3. عمل کردن به قران کریم: خدای متعال می‌فرماید: «اَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنهَز؛ درخواست کننده را از خود مران».[2]

4. یاری دوستان: دوستان خوب در هنگام سختی‌ها یکدیگر را یاری می‌کنند.

5. پیشروی جامعه: نهادینه شدن فرهنگ بخشش در میان تک‌تک افراد جامعه، راهی است برای رشد و پیشرفت جامعه. برای مثال اگر هر که تنها یک درخت بکارد، محیطی سبز خواهیم داشت؛ اگر هر کسی روزانه مبلغی اندک صدقه دهد، فقر از جامعه رخت برمی‌بندد؛ و اگر هر شخص دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارد، جامعه‌ای فرهیخته‌تر خواهیم داشت.

6. خشنودی خود و دیگران: فرد بعد از گذشت با دیدن خوش‌حالی دیگری شاد می‌شود.

7. حل شدن بیماری‌های روحی: هر کس شما را می‌آزارد او را ببخشید؛ نه به دلیل این که او شایستۀ بخشش است، به دلیل این که شما سزاوار و شایستۀ آرامش هستید.

حیا نکن.[3]

محروم کردن.[4]

«عطو» به معنای چیزی را با دست[5] گرفتن و بخشيدن به دیگران است.[6]